Evrenin En Gizemli Varlıklarından Olan Kara Deliklerin Değişik Biçimlerde Şekillendiğini Biliyor muydunuz?
Kara delikler kozmik elektrikli süpürgelerdir - ışığın bile kaçamayacağı kadar büyük devasa hortumlardır. Çoğu insan kara deliklerin sabit şekilde oturup, dolaşan gaz veya toz parçalarını yutmaktan başka bir şey yapmadığını düşünür. Ancak bu doğru değildir. Bu yazımızda kara deliklerin ilginç davranışlarından bahsediyoruz.
Kara delikler aslında bizim sandığımızdan daha ilginç yaşamlara sahiplerdir.
Mesela kara deliklerin patlaması mümkün müdür? Eğer patlamadan kastımız 'muazzam miktarda enerjinin ani ve kısa sürede serbest bırakılması' ise cevap evettir. Ve işin en iyi yanı, kara delikler birkaç ilginç şekilde patlayabilmektedirler.
Kara deliklerin patlamasını mümkün kılan süreç, ünlü astrofizikçi Stephen Hawking tarafından 1976'da keşfedilen kara deliklerin tamamen kara olmadığı gerçeğiyle bağlantılıdır.
Ohio Eyalet Üniversitesi'nde fizikçi olan Samir Mathur, “Klasik fizikte kara delikten hiçbir şey çıkamaz” diyor. 'Fakat Hawking, kuantum mekaniği ile, deliğin düşük enerjili radyasyon yayarak enerjisini yavaş yavaş sonsuzluğa sızdırdığını keşfetti; bugün bu sızıntıya Hawking radyasyonu diyoruz' şeklinde sözlerine devam ediyor.
Bir kara delik yeni malzeme emmediği sürece Hawking radyasyonu yayar ve kütlesini yavaş yavaş kaybeder.
Ancak Hawking radyasyonu oldukça yavaş bir şekilde sızar. Güneşin birkaç katı kütleye sahip normal bir kara delik, her yıl yaklaşık bir foton veya ışık paketi yayar. Bu hızla, tipik bir kara deliğin tamamen buharlaşması 10^100 yıl almaktadır. Ancak Hawking, daha küçük kara deliklerin çok daha hızlı radyasyon sızıntısı yapıp çok daha hızlı buharlaştığını fark etti. Ömürlerinin son anlarında kara delikler teorik olarak o kadar hızlı ve çok radyasyon yayar ki, adeta bir bomba gibi davranıp yüksek enerjili radyasyon ve parçacık selini serbest bırakırlar.
Erken evrende küçük kara delikler (Dünya büyüklüğünde) oluşmuş olsaydı, bunların buharlaşmaları birkaç milyar yıl alacaktı.
Yani bu 'ilkel' kara deliklerin, eğer gerçekten varsalar, şu anda tüm evrende patlıyor olmaları gerekiyordu. Gökbilimciler bugüne kadar patlayan ilkel kara deliklere dair herhangi bir kanıt bulamadılar, ancak bu olasılığı hemen kestirip atamayız.
Kara delikler çok hızlı dönebildikleri için evrenin başka hiçbir yerinde bulunmayan başka bir patlama türüyle de patlayabilirler.
Nasıl çalıştıklarını ilk keşfeden Yeni Zelandalı matematikçi Roy Kerr'in onuruna Kerr kara delikleri olarak da adlandırılan dönen kara delikler, olay ufukları etrafında bir ergosfer yaratırlar. Ergosfer, hiçbir şeyin hareketsiz kalamayacağı uzayın uzun bir bölgesidir. Dönen kara deliğe doğru düşen her şey, parçacıklar ergosfere girerken onun etrafında dönmeye başlar. Bir kara deliğin etrafında dönen uzay-zaman da fotonları çekebilir. Yeterli foton varsa, birbirlerinden veya dolaşan parçacıklardan sıçrayabilirler. Bazen bu sıçramalar fotonların ergosferden kaçmasına neden olur. Ancak diğer zamanlarda sıçramalar, fotonların enerji kazanmasına ve kara deliğe doğru daha derine inmelerine neden olur. Daha sonra tekrar daha yüksek bir yörüngeye dağılabilirler, ve sonra tekrar düşebilirler.
İşlemin her tekrarında ve kara deliğin etrafındaki her yolculukta foton enerji kazanır.
Bu sürece 'süper parlaklık' denir. Foton sonunda serbest kalırsa, yolculuğuna ilk başladığı zamana kıyasla çok büyük miktarda enerjiye sahiptir. Sürece yeterli sayıda foton katılırsa, hepsi aynı anda inanılmaz bir enerjiyle patlayabilir ve 'kara delik bombası' olarak bilinen şeye dönüşebilirler. Kara deliğin kendisi patlamasa da bu süper ışıma etkisi, kara deliklerin çevrelerini ne kadar güçlü bir şekilde etkileyebileceğini bir kez daha gösteriyor.
Kara deliklerin patlamalara neden olmasının en yaygın yolu, kendi kendilerini yok etmeleri değil, ezici yerçekimi kuvvetlerinin katıksız gücüdür.
Süper kütleli kara delikler, galaksilerin merkezlerinde bulunur ve bazen yıldızlar gibi büyük madde kümeleri buraya çok yakın geçer. Bu gerçekleştiğinde yıldız gelgit etkilerinden parçalara ayrılır ve bu yırtılma süreci, bir enerji patlaması yayar. Dünya'daki gökbilimciler, bu enerji salınımına kısa ama yoğun bir X-ışını ve gama ışını radyasyonu parlaması olarak tanık olabilirler.
Bu dev kara delikler yıldızları parçalamanın yanı sıra, dev yığılma disklerinde sürekli olarak etraflarında dönen madde sürülerini de toplarlar.
Bu yığılma diskleri katrilyonlarca derecelik sıcaklıklara ulaşarak evrendeki en parlak nesneler haline gelebilirler; öyle ki, parlayan tek bir disk aynı anda parlayan bir milyondan fazla galaksinin ışığını gölgede bırakabilir. Diskler en güçlü hallerinde, disk malzemesinin bir kısmını karadeliklerin etrafına, on binlerce ışıkyılına ulaşan uzun ve ince jetler şeklinde dışarı atan manyetik alanlar yaratırlar. Bu manyetik jetler teknik olarak patlama sayılmasa da, yine de oldukça enerji doludurlar.
Siz bu konu hakkında ne düşünüyorsunuz? Yorumlarda buluşalım!
Yorum Yazın
Evet. Maliye, diyanet, milli eğitim, en önemlisi de diyanet ve diğerleri Karadelik gibi kamyonla para götür anında kaybolur
JSBDHSBSH bu yoruma koptum 🤣