Toplantı ve Gösteri Yürüyüşlerinde Uyarmadan Gözaltı ile 'Açık ve Yakın Tehlike' Dönemi

İç Güvenlik Yasası olarak anılan düzenleme, muhalefetin tüm çabalarına karşın geçen yıl yasalaşmıştı. Bu düzenlemelerin ardından 'Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelikte' de değişikliğe gidildi. Bu değişiklikler Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Buna göre toplantı ve gösteri hakkı kullanımının kapsamı daraltıldı. Yeni yönetmelikle artık vali ve kaymakamlar bir toplantıyı veya gösteriyi 'açık ve yakın tehlike' bulunduğu gerekçesiyle yasaklayabilecek. Gösteri sırasında polis suç işlediğini 'tespit ettiği' kişileri uyarmadan gözaltına alabilecek. Boyalı su ilk kez yönetmeliğe girerken söz konusu maddeye bir de ‘fişleme‘ olarak yorumlanan “Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde, katılımcıların ve konuşmacıların ses ve görüntüleri kolluk tarafından yapıldığı belli olacak şekilde kaydedilebilir. Elde edilen kayıt ve görüntüler şüphelilerin ve suç delillerinin tespiti dışında bir amaçla kullanılamaz” ifadeleri eklendi. İşte detaylar...

Demokrasi, ifade hürriyeti, protesto hakkı... Bu alanlarda yaşanan ihlaller içeride tartışma konusu olduğu kadar, son yıllarda dünya kamuoyunun gündeminde de Türkiye'nin en üst sıralarda yer almasına neden oldu. Anayasal bu hakları kullanmaya çalışırken polis şiddetine maruz kalanların başvurularıyla Türkiye Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nde sayısız kez mahkum oldu ancak bu alanlarda ihlalleri artıracağı ve uygulamaları sertleştireceği eleştirileri yapılan İç Güvenlik Yasası olarak anılan düzenleme, muhalefetin tüm çabalarına karşın geçen yıl yasalaştı.

'Her yerde yapılabilecek ancak...'

Bu düzenlemelerin ardından 'Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanununun Uygulanmasına Dair Yönetmelikte' de değişikliğe gidildi. Bu değişiklikler de Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. İlgili yönetmelik değişikliğine göre, toplantı ve gösteri yürüyüşleri, tüm il ve ilçe sınırları içerisinde yasalara uyulmak şartıyla her yerde yapılabilecek. Ancak yönetmelikte bu ifadenin hemen ardından onu sınırlayan ve yarattığı algıyı geçersizleştiren maddeler dikkat çekiyor. Yönetmeliğe göre artık vali ve kaymakamlar bir toplantıyı veya gösteriyi “açık ve yakın tehlike” bulunduğu gerekçesiyle yasaklayabilecek. 

Uyarmadan gözaltı

Hürriyet'ten Mesut Hasan Benli'nin verdiği bilgiye göre, yasada yer alan “ Toplantı ve gösteri yürüyüşü sırasında suç işleyenleri, ihtarların yapılmasına gerek duymadan yakalamak ve haklarında yer ve zaman kaydına bakılmaksızın, genel hükümlere göre işlem yapmak” şeklinde madde yönetmeliğe de taşındı. Böylece gösteri sırasında polis suç işlediğini tespit ettiği kişileri uyarmadan gözaltına alabilecek. Yine 2911 sayılı yasada yer alan ve fişleme tartışmalarına yol açan şu ibare de eklendi: “Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde, katılımcıların ve konuşmacıların ses ve görüntüleri kolluk tarafından yapıldığı belli olacak şekilde kaydedilebilir. Elde edilen kayıt ve görüntüler şüphelilerin ve suç delillerinin tespiti dışında bir amaçla kullanılamaz.” 

Her il ve ilçede güzergah belirlenecek

Yönetmeliğe göre, il ve ilçelerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergahı, kamu düzenini ve genel asayişi bozmayacak ve vatandaşların günlük yaşamını zorlaştırmayacak şekilde, TBMM'de grubu bulunan siyasi partilerin il ve ilçe temsilcileri ile güzergahın geçeceği ilçe ve il belediye başkanlarının, en çok üyeye sahip üç sendikanın ve kamu kurumu niteliğindeki meslek kuruluşlarının il ve ilçe temsilcilerinin yazılı görüşleri alınarak, her yıl ocak ayında mahallin en büyük mülki amiri tarafından belirlenecek.

Kamu düzeni ve genel asayişin temini bakımından zorunluluk olan hallerde toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergahı yıl içerisinde aynı usulle değiştirilebilecek.

Belirlenen toplantı ve gösteri yürüyüşü yer ve güzergahı yerel gazeteler ile valilik ve kaymakamlık internet sitelerinden ilan edilerek halka duyurulacak. Toplantı düzenleme kurulunun görevleri şöyle açıklandı:

'Ateşli silahlar veya havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dahil patlayıcı maddeler veya her türlü kesici, delici aletler veya taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli veya zinciri, demir bilye ve sapan gibi bereleyici ve boğucu araçlar veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler veya her türlü sis, gaz ve benzeri maddeleri toplantı yerine sokmak isteyen kişileri önlemek, bu gibilerin varlığından güvenlik kuvvetlerini haberdar etmek, yakalanmalarına yardımcı olmak. Yasa dışı örgüt ve topluluklara ait amblem ve işaret taşınarak veya bu işaret ve amblemleri üzerinde bulunduran üniformayı andırır giysiler giyilerek veya kimliklerini gizlemek amacıyla yüzlerini tamamen veya kısmen bez vesaire unsurlarla örterek toplantı ve gösteri yürüyüşlerine katılan ve kanunların suç saydığı nitelik taşıyan afiş, pankart, döviz, resim, levha, araç ve gereçler taşıyarak veya bu nitelikte sloganlar söyleyerek veya ses cihazları ile yayınlayarak, toplantı ve gösteri yürüyüşüne katılmak isteyen kişileri önlemek amacıyla bu gibilerin varlığından güvenlik kuvvetlerini haberdar etmek, yakalanmalarına yardımcı olmak. Halkı suç işlemeye özendirici konuşmaları önlemek. Toplantının ve gösteri yürüyüşünün kanunlara uygun yürütülmesi amacı ile yetkili kolluk amirince istenen hususları yerine getirmek ve çalışmalarına yardımcı olmak.'

Düzenleme kurulu 7 üyeden oluşuyor

Düzenleme kurulu, başkan dahil en az 7 üyesini toplantı ve gösteri yürüyüşü başlamadan önce toplantı yerinde hazır bulundurmak ve bunların toplantının bittiği, katılanların tamamen dağıldığı yetkili kolluk amirince kendilerine bildirilinceye kadar toplantı yerinde kalmalarını sağlamakla yükümlü bulunuyor. Bu yükümlülüğün yerine getirildiğine dair tutulan tutanak, düzenleme kurulu tarafından hazırlanarak yetkili kolluk amirine teslim edilecek.

'Amacı dışına çıkarsa Düzenleme Kurulu dağılma kararı alacak, kolluk amirine bildirecek'

Düzenleme kurulunun çabalarına rağmen, toplantı ve gösteri yürüyüşünde sükun ve düzen sağlanamaz veya toplantı ve gösteri yürüyüşü amacı dışına çıkarsa kurul veya toplanamadığı takdirde kurul başkanı dağılma kararı alacak ve durumu derhal yetkili kolluk amirine bildirecek. Toplantı ve gösteri yürüyüşünün sona erdirilmesine karar verilmesi halinde düzenleme kurulu üyeleri bu karara uyarak, yerine getirilmesi için kararın ilanı dahil, her türlü gayreti göstermek zorunda bulunuyor.

'Kanuna uygun başladıktan sonra yasa dışı olursa...'

Kanuna uygun olarak başlayan bir toplantı veya gösteri yürüyüşü, daha sonra kanuna aykırı durumlardan bir veya birkaçının vuku bulmasıyla kanuna aykırı toplantı veya gösteri yürüyüşü haline dönüşürse, şunlar uygulanacak:

• Düzenleme kurulu veya kurul başkanı toplantı veya gösteri yürüyüşünün sona erdiğini topluluğa ilan eder ve durumu derhal yetkili kolluk amirine bildirir.

• Düzenleme kurulunun veya kurul başkanının bu görevi yerine getirmemesi halinde, durum yetkili kolluk amiri tarafından mahallin en büyük mülki amirine bildirilir. Mahallin en büyük mülki amiri tarafından toplantının sona erdirilip erdirilmeyeceğine dair karar alınır.

• Mahallin en büyük mülki amiri, yazılı veya acele hallerde sonradan yazı ile teyit edilmek kaydıyla sözlü emirle mahallin güvenlik amirlerini veya bunlardan birini görevlendirerek olay yerine gönderir.

• Bu amir, topluluğa Kanuna uyularak dağılmalarını, dağılmazlarsa zor kullanılacağını ihtar eder. Topluluk dağılmazsa zor kullanılarak dağıtılır.

• Güvenlik kuvvetlerine karşı fiili saldırı veya mukavemet veya korudukları yerlere ve kişilere karşı fiili saldırı hali mevcutsa, ihtara gerek olmaksızın zor kullanılır.

'Uyarı, dağılmazlarsa basınçlı veya boyalı su'

'Güvenlik Kuvvetlerinin Görev, Yetki ve Sorumlulukları' bölümüne eklenen fıkrayla; 'Toplantının huzur ve sükununu bozanları, düzenleme kurulunun isteği üzerine toplantı yerinden uzaklaştırmak; Kanuna uygun olarak başlayıp kanuna aykırı duruma dönüştüğü, düzenleme kurulu aracılığı ile topluluğa ilan edilmesine rağmen dağılmayan topluluğa, kanuna uyarak dağılmalarını dağılmazlarsa zor kullanılacağını ihtar etmek ve topluluk dağılmazsa basınçlı ve/ veya boyalı su veya diğer zor kullanma araçları ile zor kullanarak topluluğu belirlenen güzergahtan dağıtmak' kaydı getirildi.

Toplantı veya yürüyüşe ateşli silah veya havai fişek, molotof ve benzeri el yapımı olanlar dahil patlayıcı madde veya her türlü kesici, delici alet veya taş, sopa, demir ve lastik çubuklar, boğma teli veya zinciri, demir bilye ve sapan gibi bereleyici, boğucu araçlar veya yakıcı, aşındırıcı, yaralayıcı eczalar veya diğer her türlü zehirler veya her türlü sis, gaz ve benzeri maddeler veya kanunların suç saydığı nitelik taşıyan afiş, pankart, döviz, resim, levha, araç ve gereçler taşıyarak katılanlar veya bu nitelikte sloganlar söyleyerek veya ses cihazları ile yayın yapanlar bulunuyorsa bunları olay yerinden uzaklaştırarak toplantı ve gösteri yürüyüşünün devamını sağlamak ancak bunların sayıları ve davranışları, toplantı ve gösteri yürüyüşünü kanuna aykırı toplantı veya yürüyüşü niteliği kazandıracak derecede ise ilgili hükümlere göre hareket edilecek.

Kanuna aykırı toplantı ve gösteri yürüyüşünü dağıtmak

Kanuna aykırı yapılan toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde, olay derhal mahallin en büyük mülki amirine haber verilecek, mevcut imkanlarla gerekli tedbirleri alınarak, topluluğa dağılmaları, aksi durumda zor kullanılarak dağıtılacakları ihtarında bulunulacak ve topluluk dağılmazsa basınçlı ve/ veya boyalı su veya diğer zor kullanma araçları ile zor kullanarak dağıtılacak.

Değişiklikle yönetmelikte yer alan 'toplantı veya gösteri yürüyüşlerini yasaklamaya veya iki ayı geçmemek üzere ertelemeye yetkilidir' ibaresi 'belirli bir toplantıyı bir ayı aşmamak üzere erteleyebilir veya suç işleneceğine dair açık ve yakın tehlike mevcut olması halinde yasaklayabilir' şeklinde düzenlendi.

AA, Hürriyet ve CNN Türk