Türkiye'de Benzin Fiyatı Neden Yeterince Düşmüyor?

Benzin fiyatlarındaki son indirim tüketiciyi sevindirdi. Ancak bu indirim petrol fiyatlarındaki düşüşün yanında küçük kalıyor. Bunda, artan vergi oranları, depolanmış akaryakıt ve dolar kuru etkili.

Benzin fiyatlarında son indirim Cuma akşam saatlerinde geldi. Kurşunsuz benzinin litre fiyatında 13 kuruşluk indirim yapıldı. Son aylarda petrol fiyatlarındaki düşüşle beraber akaryakıt fiyatlarında yapılan indirim tüketicinin yüzünü güldürdü. Ancak petrol fiyatlarındaki düşüş oranıyla, bu indirimler arasında büyük fark var. Petroldeki düşüş benzine aynı oranda yansımıyor.

Haziran 2014’te Brent petrolün varil fiyatı 115 dolara çıktı. Kasım ayı sonu itibariyle ise varil fiyatı 70 dolar seviyelerine indi. Yani petrol fiyatları yüzde 40'a varan bir oranda düşüş gösterdi. Ancak bu süre zarfında tüketicinin aldığı akaryakıt fiyatındaki düşüş yüzde 15'te kaldı. Bunda yüksek fiyattan depolanmış akaryakıt miktarı, devletin zaten yüksek olan vergi oranlarını arttırması ve dolar kurundaki artış etkili.

Devletin vergi oranı

Petroldeki indirimin benzine yansımamasındaki önemli bir etken, devletin akaryakıta uyguladığı vergi oranlarını artırması.

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Taner Yıldız’ın açıklamasına göre, devlet 100 TL’lik akaryakıtın ortalama 60 lirasını vergi olarak alıyor. Bu, 95 oktan benzinde 63 liraya kadar çıkıyor.

Oysa Temmuz ayından önce bu rakam 58 Türk Lirası'ydı. Yani dünya piyasalarında petrolün varil fiyatı düştüğü sırada, Türkiye akaryakıt vergi oranını arttırarak gelir kalemlerinden birini sabit tutma yoluna gitti.

Maliye Bakanlığı verilerine göre, devlet 2014’ün ilk on ayında akaryakıt ve doğalgaz tüketiminden 37.7 milyar TL Özel Tüketim Vergisi elde etti. Bu, geçen yılın ilk on ayıyla neredeyse aynı.

Yani devlet, düşen petrol fiyatlarına rağmen vergi oranını yükselterek bu kalemde gelirini sabit tutmaya çalıştı. Zira akaryakıttan alınan vergi, devletin gelirleri içinde ciddi bir kalem teşkil ediyor.

Türk halkı, dünyada akaryakıta en yüksek oranda vergi ödeyen ve en yüksek fiyattan akaryakıt tüketenler arasında.

Ham petrol ve akaryakıt depoları

Petrolün ne zaman depolandığı, yakıt fiyatlarını belirleyen etkenlerden biri.

TÜPRAŞ’ın İzmit, İzmir, Kırıkkale ve Batman’da bulunan dört rafinerisi toplam 5,57 milyon metreküp ham ve işlenmiş petrol depolama kapasitesine sahip. Bu depoların ne oranda dolu olduğu ya da hangi fiyat üzerinden alınan petrolün depolandığı bilinmiyor. Bunun dışında TÜPRAŞ kadar olmasa da özel sektörün de depolama kapasitesi mevcut.

Petrol Sanayi Derneği’nin verilerine göre, Türkiye’de Ocak - Eylül 2014 aralığında 17,74 milyon metreküp akaryakıt satışı gerçekleşti.

Bu rakamlara göre Türkiye’nin birkaç aylık ihtiyacını karşılayacak akaryakıt depolama kapasitesi var. Bu da petrolün yüksek fiyattan depolanma ihtimali durumunda fiyat indirimlerinin, şimdi değil sonraki aylarda tüketiciye yansıması anlamına geliyor.

Yani Türkiye yüksek fiyattan depolanan yakıtı kullanıyor. Dolayısıyla indirim şimdilik yansımıyor. Ancak bu durum Haziran ayından bu yana petrol fiyatlarının düştüğü ve depo kapasitesinin sadece üç, dört aylık olduğu göz önüne alındığında, akaryakıt fiyatlarının sabit kalmasında tek başına etkili değil.

Dolar kurundaki artış

Petrolün varil fiyatının düşmeye başladığı Haziran ayından bu yana ABD Doları, Türk Lirası karşısında yükseldi. Haziran 2014’te 1 dolar yaklaşık 2,10 seviyesindeyken Kasım ayı sonunda bu 2,21 seviyesine çıktı.

Dolar kurundaki artış, dolarla alınan petroldeki düşüşün tüketiciye yansımamasında çok az da olsa etken.

Tüm bu sebeplerle Brent petrol fiyatı, 2010 yılında dolar bazında bugünkü fiyatla aynıyken, 1 litre benzin 3,8 Türk Lirası'ydı. Bugün ise benzinin litre fiyatı yaklaşık 4,5 Türk Lirası.

Al Jazeera Turk, Alper Altuntaş