Uçak Krizinin Ardından Yüz Yüze İlk Görüşme

Cumhurbaşkanı Erdoğan ile Rusya Devlet Başkanı Putin, uçak krizinin ardından yaklaşık 9 ay sonra yeniden yüz yüze görüşecek. Kritik zirve bugün saat 13.00'te St. Petersburg'da gerçekleşecek. Görüşme öncesi Rus Tass haber ajansına bir röportaj veren Erdoğan, Putin'in darbe girişiminde hızlı desteğinden memnnuniyet duyduğunu belirtti. Erdoğan, “Bu tarihi bir ziyaret, yeni bir başlangıç olacak, dostum Vladimir ile görüşmeler inanıyorum ki ikili ilişkilerde yeni bir sayfa açacak” dedi.

Bugün St.Petersburg'da Rusya Devlet Başkanı Putin'le yapacağı görüşme öncesi Rus TASS haber ajansına konuşan Erdoğan, bir dizi sektörde Rusya ile yeniden işbirliğine başlamaktan yana olduğunu belirtti.

Erdoğan ayrıca, 'Suriye'ye barışı getirme noktasında en önemli aktör birinci derecede Rusya'dır. Burada Rusya ve Türkiye beraber adım atmak suretiyle biz bu işi çözmeliyiz diye düşünüyorum' şeklinde konuştu.

Akkuyu Nükleer Santrali'nin inşası konusunda Rusya ile yeniden işbirliği yapmak istediklerini kaydeden Erdoğan, 'Rusya-Türkiye ilişkilerinde yeni bir sayfa açılacak. Bu sayfada askeri, ekonomik ve kültürel işbirliği olacak' dedi.

Erdoğan özellikle Rus uçağının düşürülmesinin ardından ilişkilerin bozulmasının ekonomiye etkilerine de değindi ve Türkiye'nin Rusya'dan beklentilerini şöyle sıraladı:

'Tabii talihsiz bir uçak düşürme olayından sonra 8 aylık bir süre geçti. 8 aylık bu süre içerisinde gerçi birçok münasebetlerimiz devam etti. Ancak bizim Türkiye-Rusya ilişkilerinde biliyorsunuz ekonomik alanda 100 milyar dolarlık bir hedefimiz vardı, tabii bu aksamaya uğradı.

'Darbe girişimi sırasında verdiği destek için minnettarım'

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 15 Temmuz'daki darbe girişimi sırasında verdiği destek için Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e minnettar olduğunu kaydetti.

Rusya'nın, Suriye'de barış sürecinde en önemli aktör olduğunu söyleyen Erdoğan, Rusya'nın Kırım Tatarlarına muamelesi konusunda ise Moskova'yla görüş ayrılıklarının sürdüğünü kaydetti.

Erdoğan ve Putin’in görüşmesi, Türkiye ve Rusya arasında 24 Kasım’da Rus uçağının düşürülmesiyle ilişkilerin gerildiği ‘uçak krizi’nin ve 15 Temmuz’da gerçekleşen darbe girişiminin ardından yapılan ilk yüz yüze görüşme olma niteliği taşıyor.

Al Jazeera'den Ece Göksedef, 24 Kasım sonrası Ankara-Moskova hattında yaşananları ve Putin ile Erdoğan’ın ikili görüşme yapacağı bugüne nasıl gelindiğini derledi.

30 Eylül 2015'te hava operasyonlarıyla Suriye’deki savaşa müdahil olan Rusya’ya ait savaş uçakları, Türk hava sahasını ihlâl ettikleri için birkaç kez uyarıldı. Ekim ayının başında yapılan ihlâller, uyarılara rağmen sona ermedi. 24 Kasım 2015’te Türk jetleri, Hatay sınırında bir Rus uçağını düşürdü. 

Genelkurmay’ın açıklamasına göre Türk hava sahasını ihlâl eden Rus uçağı ‘beş dakika içinde on kez’ uyarılmıştı.

25 Kasım’da İstanbul’a çalışma ziyareti yapacak olan Rus Dışişleri Bakanı Lavrov da bir açıklama yaparak ziyareti iptal ettiğini duyurdu; Türkiye’de terör tehdidinin olduğunu söyleyerek “Ben gitmiyorum, siz de gitmeyin” dedi. 

Putin, ilişkilerin düzelmesinin tek yolunun özür ve tazminattan geçtiğini söyledi. Erdoğan ise Putin’e “Hava sahamızı ihlâl edenler özür dilemeli. Pilotlarımız ve silahlı kuvvetlerimiz görevlerini yerine getirdiler” diyerek yanıt verdi.

Putin, Erdoğan’ın telefonla görüşme taleplerini reddetti. Erdoğan, Türkiye’nin hava sahasını koruma hakkının olduğunu söylemekle birlikte “Rus uçağı olduğunu bilsek belki daha farklı uyarırdık” dedi.

Rus Dışişleri Bakanı Lavrov Türkiye ziyaretini iptal etti ancak, iki ülke dışişleri bakanlarının planlanmış başka bir ikili görüşmesi daha vardı. 3 Aralık’ta Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı (AGİT) bakanlar toplantısı için gidecekleri Sırbistan’ın başkenti Belgrad’da yapılacak olan görüşme, iptal edilmedi.

Görüşme gergin bir ortamda yaklaşık 40 dakika sürdü. Lavrov, Türk mevkidaşından “yeni bir şey duymadığını’ söylerken Çavuşoğlu, “Rusya'nın mesnetsiz suçlamalarından vazgeçmesi ve sıcağı sıcağına alınmış kararları gözden geçirmesi temennisinde olduklarını, Rusya'ya karşı alınan bir karar olmadığını” söyledi. 

Lavrov ise “Türkiye'nin yaptıklarından sonra ilişkilerimiz aynı kalmayacak' diyerek özür beklentisini tekrarladı.

Ankara’dan ilişkileri yumuşatmaya yönelik mesajlar gelse de Moskova sert tutumunu sürdürdü. 30 Kasım’da düzenlediği bir basın toplantısında Putin, Türk hükümetinin Suriye'de IŞİD kontrolü altındaki bölgelerden petrol kaçakçılığı yapılmasına göz yumduğunu, hatta bu ticarette bizzat parmağı olduğunu iddia etti.

4 Aralık’ta Rusya, uluslararası anlaşmalardan doğan hakkını kullanarak Suriye’ye gidecek olan bir Rus savaş gemisini İstanbul Boğazı’ndan geçirdi. Geminin geçişi sırasında bir Rus askerinin omzunda füze taşıdığını görüntülendi. 

Çavuşoğlu, bu görüntüleri ‘provokasyon’ olarak nitelendirdi. Benzer görüntüler, Mayıs sonuna kadar birkaç kez tekrarlandı.

Ardından, Türkiye’ye yönelik ekonomik yaptırımlar başladı. Rusya’daki tur şirketlerinin Türkiye paketleri iptal edildi. Türkiye vatandaşlarının Rusya’ya vizesiz geçiş hakkı 1 Ocak itibarıyla askıya alındı. Türkiye’den yapılacak olan ithalata kısıtlama getirildi, bu durum özellikle Türk sebze-meyve satıcılarını ciddi anlamda zarara soktu. 

Rusya’da iş yapan Türk iş adamlarının ruhsatları iptal etti, ülkede okuyan Türk öğrencilerin öğrenci vizelerinin geçersiz olduğu duyuruldu. Rusya’daki Türklerin önemli bir kısmı ülkeyi terk etti.

Bu sırada Putin, tek çözümün özür dilenmesi olduğunu tekrarladı. Bu gerginlik, Haziran 2016’ya kadar sürdü.

Cumhurbaşkanı Erdoğan, 12 Haziran'da kutlanan 'Rusya Milli Günü' nedeniyle Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin'e bir mektup yazarak 'Rusya ve Türkiye arasındaki ilişkilerin yakın gelecekte hak ettiği düzeye gelmesini diliyorum' ifadesini kullandı.

Rus yetkililer ise bu adıma, eskiye göre daha olumlu bir yanıtla karşılık vererek Türkiye'nin sınır ihlâli yapan Rus uçağı düşürdüğü için özür dilemesi gerektiğini dile getirdi, tazminat konusu hatırlatılmadı.

1 Temmuz’da, ekonomik ilişkilerde eskiye dönülmesinin yanı sıra, Suriye konusunda işbirliği yapmak için de çalışmalara başlanmasına karar verildi.

Erdoğan ve Putin’in Ağustos ayı içerisinde ikili görüşme yapacağı da bu görüşmenin ardından duyuruldu.

27 Haziran’da Erdoğan, Putin’e bir mektup yazdı. Mektupta, Rusya’nın istediği gibi doğrudan özür ifadesi yer almasa da, öldürülen pilot için duyulan üzüntü dile getiriliyor; ‘kusura bakmayın’ deniliyordu.

Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü Kalın, Rusya ve Türkiye ilişkisiyle ilgili 'İki ülke, ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla gerekli adımların atılması hususunda mutabık kaldı.' dedi.

Kalın, Cumhurbaşkanı Erdoğan'ın mektubunda Rus askeri uçağının düşmesiyle ilgili derin üzüntü duyduğunu aktardığını açıkladı ve 'İki ülke, ilişkilerin geliştirilmesi amacıyla gerekli adımların atılması hususunda mutabık kaldı' dedi.

Erdoğan'ın derin üzüntü duyduğunu ifade eden Kalın, mektupta, 'Hayatını kaybeden Rus pilotun ailesine bir kez daha acılarını paylaştığımı belirtmek ve taziyelerimi sunmak istiyorum; kusura bakmasınlar diyorum' ifadesine yer verildiğini bildirdi.

Mektubun ardından Erdoğan’ın aylar önce talep ettiği ancak karşılık alamadığı telefon görüşmesi gerçekleşti. 29 Haziran’da Putin Erdoğan'ı arayarak ‘gönderdiği mektup sayesinde işbirliğinin devamı ve iki ülke arasındaki krizi bitirmek için gereken şartların oluştuğunu’ söyledi. Türk yetkililerden alınan bilgiye göre Erdoğan - Putin görüşmesi 'çok olumlu bir havada' geçti. İki lider bölgedeki krizlerin çözümü için işbirliği içinde olmaya karar verdi.

Özellikle Suriye konusunda derin görüş ayrılıkları sürse de, bunun 24 Kasım öncesinde olduğu gibi ortak çalışma çabalarına engel olmaması konusunda iki lider yeniden mutabık kaldı. Bunun üzerine Putin hükümetine, Türkiye ile karşılıklı ticari anlaşmaları iyileştirmek üzere görüşmelere başlamaları talimatı verdi. Medvedev de Türkiye’ye uygulanan yaptırımların kaldırılması, tur şirketlerinin yeniden Türkiye turlarına başlaması ve sebze-meyve ithalatının yeniden başlayabilmesi için talimat verdi. Vizesiz geçişler ise henüz başlamadı.

15 Temmuz darbe girişiminin ardından Erdoğan’ı telefonla arayan Putin, Türkiye’de demokratik rejim ve anayasal düzene saygı duyduklarını belirtmiş, ‘ülkesinin kategorik olarak devlete yönelik böylesi bir şiddet eylemine karşı olduğunu’ söylemişti. Erdoğan da, darbe girişimi sonrasında ilk tepkiyi Putin’in verdiğini belirtmişti.

Türkiye, 1999’dan bu yana ABD’de yaşayan Fethullah Gülen’in iadesi için Washington’a yaptığı baskıyı artırdı. Washington’dan ‘delil istiyoruz’ açıklamaları geldiğinde, Ankara’dan üst düzeyde ‘Gülen iade edilmezse ilişkileri etkilenir’ yanıtı geldi.

Batı ülkelerinin darbe girişiminin ardından yapılan tutuklamalara, görevden uzaklaştırmalara yönelik eleştiride bulunması da Ankara’nın tepkisini çekti. 

Avrupa ülkelerinin darbe girişimini sert bir dille eleştirip seçilmiş hükümetin yanında olmak yerine, alınan önlemleri eleştirmeleri ve üst düzey hiçbir siyasinin ilk iki hafta boyunca Ankara’ya destek ziyaretine gelmemiş olması, AB ile Türkiye arasında yeni bir gerilimin oluşmasına yol açtı.

Cumhurbaşkanı Erdoğan ve Dışişleri Bakanı Çavuşoğlu da hem Avrupalı siyasilere hem de Batı medyasına tepkilerini sıklıkla dile getirdi.

Bu sırada Gülen’e ait kurum ve okulları çoktan yasaklamış olan Rusya’dan tam tersi yönde açıklamalar geliyordu. Moskova’da milletvekilleri darbede Amerika’nın parmağı olduğunu dile getirdi. ‘Türk halkının meşru hükümetini kurtarmak için ayağa kalktığını’ söyledi.

Türk-Rus zirvesi, Türk-Amerikan ilişkilerinin tarihin en buhranlı zamanlarından geçtiği bir dönemde yapılıyor. Erdoğan, Amerika’nın PYD adı altında PKK unsurlarına silah desteği verdiği, askeri planlamalarına bu PYD/PKK unsurlarını dahil ettiği ve Türkiye’deki 15 Temmuz darbesinde parmak izleri ortada bulunan Fethullah Gülen’i himaye ettiği bir dönemde Rusya’da Putin ile görüşüyor. Hal böyle olunca St Petersburg’dan çıkabilecek kararlar başta Washington olmak üzere bütün NATO başkentlerinde de yakından takip edilecek.

CNN Türk, Al Jazeera ve Diken