Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
Dünya Mitolojilerinden 7 İlginç Benzerlik
Mitoloji deyince akla genellikle Yunan Mitolojisi gelir. Oysa biz Türklerin de dahil olmak üzere, bütün Homo Sapiens Sapiens kültür gruplarının kendine has bir mitolojisi vardır. Ulusların mitolojilerini oluşturan öykü, inanış ve fikirler özgün olsa da, bazı temalar, figürler, karakterler birbirlerine çok benzer.
Eskiden, bu benzerliğin bir kaynaktan diğer coğrafyalara yayılma yoluyla ortaya çıktığına inanılıyordu. Artık, 'insan her yerde insan' prensibinden hareketle, benzerliklerin düşünce yapımız benzediği ve neticede aynı dünyada yaşadığımız için ortaya çıktığı fikri ağırlık kazanmaya başladı. C. G. Jung'un arketipler kuramı da, her mitolojik karakterin, kolektif hafızadaki arketiplere karşılık geldiğini iddia ederek, bu teze bir temel oluşturdu.
Bu çalışmada, 'oha ya!', 'hadi canım!', 'vay arkadaş' diyeceğiniz 7 benzer motif ya da figür bulacaksınız.
1. Oğul Tanrı
Oğul tanrı figürü, dünya mitolojilerinin ekserisinde “sevilen, benimsenen” tanrıdır ve birçoğunda bu tanrı kendisini feda eder / ölür.
Japon Mitolojisinden bir örnekle, Susanu ile başlayalım. Nart (Kafkas) mitolojisindeki Sosruko, Sümer’de Gılgamış, kuzeyde (İskandinavya) Thor ve (Yunan) Herakles, az çok bu sınıfa girerler. (Türk mitolojisinde bir dönem beliren Bay Ülgen karakteri de biraz 'Oğul Tanrı'yı karşılasa da, doğrudan “Oğul Tanrı” değildir.) Özellikleri, daha “dünyalı” oluşları, “tanrısal kat”ta değil, insanlar katında yaşamayı tercih etmeleri, bir dev, canavar ya da düşman öldürmeleri gibi bir monomit oluşturan işlevleridir. Güney bölgelerde “feda edilen oğul tanrı” motifi de vardır ki, Osiris’te (Mısır) belirginleşir, İsa ile son halini alır. Burada, ilk çarpıcı benzerlik karşımıza çıkıyor:
İskandinav mitolojisinde, iyilik ve güzellik Tanrısı “Baldur”, Odin'in oğlu, 12 kişinin davet edildiği bir yemeğe sonradan gelen Loki’nin hilesi sebebiyle öldürülür. Bir inanışa göre Baldur, Ragnarok’la dirilerek geri gelecektir. Toplamda 13 kişinin bulunduğu son akşam yemeğinden sonra 12 + 1. karakter tarafından hile ile öldürülmesi sağlanan İsa ve İsa’nın dirilişi motifine ne kadar benziyor değil mi?
2. Asla Mükemmel Olamazsın!
Sıra bir motifte, “Asla mükemmel olamazsın!” motifi.
İskandinav-Cermen kahramanı (Völsunga Saga ve Niebelungenlied destanları. İkincisinde, ismi Siegfried'dir) Sigurd, ejderha Fafnir’i öldürür ve kanında yıkanır. Böylece kendisine kılıç işlemeyecektir. Ancak uçarak gelip kürek kemiklerine yapışan bir yaprak, oraya kan gelmesini engeller. Ve sonunda Sigurd buradan aldığı bir yarayla ölür.
İsrailiyat kokan bir rivayete göre peygamber, amcası Ebu Talib’i cehennem ateşinden korumak için bütün vücudunu sıvazlar. Ancak ayak tabanını sıvazlamayı unutmuştur. Böylece Ebu Talib cehennemde sadece ayak tabanlarından yanacaktır.
Türk mitolojisinde Tepegöz’ün sihirli yüzüğü, gözünden başka yerine kılıç işlemesini engellemektedir. Ancak canavarın gözünü yaralamayı başaran Basat, yüzüğü alır, ardından devi öldürür. (İlginçtir ki, Niebelungenlied destanında da bir yüzük vardır, Wagner'a Der Ring des Nibelungen -Nibelungların yüzüğü- için ilham vermiştir.)
Yunan mitolojisinde, Achilles’i annesi tanrıların kutsal suyunda yıkar ancak topuğundan tuttuğu için bu kısma su değmemiştir. Achilles buradan aldığı bir yarayla ölür. (Ki meşhur olduğu üzre, 'Aşil tendonu' ismi buradan gelir.)
Kafkas Nart mitolojisinde, Nart Sosruko bir demir cevheri olarak doğar, Nartların demircisi Tlepş, onu örsünde döverek biçimlendirir. Ancak çeliğine su verirken maşayla dizi ya da bileğinden tuttuğu için, Sosruko'nun zayıf noktası burasıdır.
Loki'ye değinmiştik. Baldur'un annesi Frigg, bütün canlılarla konuşarak, onlardan oğluna zarar vermeyeceklerine dair söz alır, ancak ökse otunu ihmal eder. İskandinav evreninin 'oyunbozan'ı Loki, ökse otundan bir ok yapar, kör tanrı Hod'u kandırır, ve yemek esnasında yanlışlıkla Baldur'a oku fırlatmasını sağlayarak Baldur'un ölümüne sebep olur.
Bütün bu motifler, “ne kadar uğraşırsan uğraş, asla mükemmel, külli anlamda tamamlanmış olamazsın” ana fikrini veren, aynı kurgulu farklı hikâyeler…
3. Korkunç Bir Sesle Gelen Kıyamet
Bir diğer ilginç motif “Boruya üflemek.”
Bir çok mitolojik metinde, keskin ya da belirsiz bir şekilde, kıyametin gelişinin korkunç bir sesle haber verileceği işlenir.
Daha ilginç olan, motifin neredeyse birebir aynı işlenmesi , iki uzak coğrafyada: İskandinav mitolojisine göre, Jotunnheim’dan (Buz devlerinin diyarı) gelen devleri arkasına alan tanrı Sutr, Ragnarok’u (İskandinav Kıyameti, Götterdammerung'u yine Wagner'dan dinleyiniz) başlatmak için tanrı Heimdall’ın koruduğu köprüye gelince, Heimdall, Gjallarhorn isimli borusunu öttürerek kıyameti haber verecektir. Bu yönden, arasında bildiğimiz hiç bir ilişki olmayan İskandinav mitolojisiyle benzerlik gösteren bir Sami kültürü motifidir İsrafil ve Sur meselesi. Baş meleklerden İsrafil, kıyametin gelişini Sur isimli boruya üfleyerek haber verecektir.
4. Kelle Koltukta!
Başka bir dala atlayalım. “Kelle koltuğunda üç gün savaştı / Allah Allah deyip de geçer Genç Osman of of!” diye devam eden askeri marşı/şarkıyı çoklarımız bilir. “Başı koptuğu halde savaşan adam” meselesine bir değinmeli o zaman, hani Ömer Seyfettin’in “başını vermeyen şehit” başlıklı hikâyesine konu olan:
Kesik başını taşımaya devam eden aziz figürü (Cephalophore) Hristiyan dünyasında çok yaygındır; özellikle şehitlikle ilişkilidir. Ki, kimi araştırmacılar bu kültün arkasında Kelt kültürünün olduğu fikrindedirler; zira Keltlerde kelle avcılığı, kesik kafaya kutsallık atfedilmesi gibi durumlar yaygındır. Ki kafaları kesildikten sonra düşmanın kelle koleksiyonuna katmasını engellemek için kesik başlarını geri alan ve kesik başlarını taşıyan Kelt kahramanlarına dair mitolojik hikayelerin izi “Sir Gawain and the Green Knight” hikayesinde bile görülebilir; değişim ve evrimle oraya kadar taşınmıştır; diğer Hristiyan azizlerine (Örneğin St. Dennis) dair hikayeleri de saymak gerekir tabii.
Osmanlı dönemi asker türküleri, Cumhuriyet öncesi dönemi öyküleri, tâ Kelt dini druidizmin hakim olduğu İrlanda efsaneleri ve Hristiyan aziz hikayeleri... Kelt figürlerinin azizlere dönüştüğü biliniyor, ancak Osmanlı'da ve diğer Türk kültür bölgelerinde kelle koltuğunda savaşan adam öyküleri çokça anlatılır, sabık cumhurbaşkanımızın dediği gibi 'İnsan gerçekten hayret ediyor...'
5. 432.000
İlginç bir sayı: 432.000.
Valhalla, İskandinav tanrısı Odin’in bir nevi “kışla”sı. Odin’in buradaki 540 kapının her birinden 800 adet olmak üzere çıkacak 432.000 askeri vardır. Bu askerlere 'Einherjar' denir ve kıyametteki Ragnarok savaşında Odin'in safında savaşacaklardır.
Binlerce kilometre uzakta, Hint mitolojisinde bir “tanrısal yıl” ya da “kozmik döngü” de 432.000 yıl sürer. Bir linguistik bağ var bu iki toplum arasında, ancak durduk yere akla gelmeyecek kadar 'rastgele' görünen bir sayının her iki toplumda da, kozmik düzende oldukça önemli kabul edilmesi oldukça sıradışı bir benzerlik.
6. Uçan At
Yunan mitolojisindeki kanatlı at 'Pegasus' oldukça meşhur. Ancak kanatlı at motifi sadece Yunanlara özgü değil.
Türk mitolojisindeki Tulpar, özellikle Kıpçak kökenli Türk uluslarının bayraklarında, armalarında karşımıza çıkan kanatlı at figürü.
Bu kadar da değil, İskandinav tanrısı Odin'in atı Sleipnir, hem sekiz bacaklıdır, hem de uçabilir.
Ayrıca Çinlilerin Fergana vadisinden ithal ettiği “Dayuan” atlarının, “uçan atların soyundan geldiği”ne dair inanışlara, Çin kayıtlarında rastlıyoruz. Bu atların tasvirleri, Çin’de yapılan kazılarda çıkarılıyor.
7. Yılan: Evrensel öcü
Mısır’da Apep, ya da Apophis, güneş tanrısı Ra’yı ya da güneşin kendisini yutmak için bekleyen yılan…
İskandinavya’da Jörmungand; Jörmungand dünya sularını çevreleyen bir yılandır ve daha da önemlisi son savaşta “gökyüzünü zehirleyecektir”.
Dünyanın birçok yerinde, birçok mitolojik metinde kahraman bir büyük yılan, bir ejderha öldürür: Yunanistan’da tanrı Apollon, Pithon denen büyük yılanı, Niebelungenlied’de Siegfried büyük bir ejderhayı, St. George yine bir ejderhayı, Japonya'da tanrı Susanu Orochi denen koca yılanı, İskandinavya'da tanrı Thor, kıyamet gününde Jörmungand isimli yılanı...
Kaynak: Karşılaştırmalı Mitoloji: Evrensel Şiir | Kayıp Rıhtım
