Teşhis Koyma Oyunu: Herkes de Terapist Oldu!
Bir arkadaşınızla bir konuda dertleşirken “Bence sen kesin bağlanma travması yaşıyorsun!” diyen birine denk geldiniz mi? Ya da internette “İşte narsistlerin 5 özelliği, 3’ü sende varsa dikkat et!” tarzında içeriklere rastladınız mı? Artık nereye baksak bir şeyin uzmanı(!), bir ilişki koçu(!), bir bilinçaltı okuma ustası(!) karşımıza çıkıyor.
Son yıllarda psikolojiye olan ilginin artması elbette sevindirici. Ancak asıl sorun, bu konunun magazinselleştirilmesi, herkesin kendini uzman ilan etmesi ve insanların birbirlerine teşhis koyma konusunda sınır tanımamaları. Artık “Sen toksik bir insansın!”, “Kesinlikle travman var!”, “Bunun sebebi çocuklukta yeterince sevgi görmemiş olman!” gibi ifadeler, hiçbir bilimsel dayanağı olmadan, sosyal medyada bolca dolaşıyor.
Peki, bunun ne gibi tehlikeleri var? Gerçek uzmanlar ne diyor? Ve en önemlisi, bu bilgi kirliliği psikolojimizi nasıl etkiliyor?
Uzmanlık alanı olmayan insanlar "teşhis" koyuyor
Psikolojik bir teşhis koymak, ciddi bir eğitim ve uzmanlık gerektirir. Bir psikolog veya psikiyatrist, yıllarca eğitim alır, vaka çalışmaları yapar ve bilimsel yöntemlere dayanarak değerlendirme yapar. Ama gelin görün ki, bir saatlik YouTube videosu izleyen, bir Instagram postu okuyan veya “bilmem ne uzmanlığı” sertifikası alan herkes, bir anda tanı koyma yetkisi olduğunu zannediyor! Klinik psikolog Dr. Steven C. Hayes, “Psikolojik süreçleri yüzeysel analizlerle anlamaya çalışmak hem kişiye hem de topluma zarar verir. Bir etik çerçevede yapılmayan değerlendirmeler, insanları yanlış yönlendirir.” diyor.
'Sen narsistsin' ya da 'Bu kesinlikle depresyon!' gibi lafları gelişi güzel kullanmak, karşı tarafın kendini yanlış bir kimlik içinde hapsetmesine yol açabilir. Bir kişiyi yanlış etiketlemek, onun iyileşmesini değil tam tersine kendini daha kötü hissetmesine neden olur.
Psikolojik kavramlar manipülasyon aracı haline geldi
Psikoloji artık bir bilim dalı olmaktan çıkıp, popüler kültürde bir manipülasyon aracı haline gelmeye başladı. Örneğin:
• Birisi sizden hoşlanmıyorsa? “Duygusal olarak erişilemez!”
• Biri sizinle tartışıyorsa? “Kesinlikle gaslighting yapıyor!”
• Biri ilişkisini bitirdiyse? “Bağlanma korkusu var!”
Evet, bu terimler gerçek. Ancak bunların her duruma uydurulması, insan ilişkilerindeki doğal iniş çıkışları yok saymak anlamına geliyor. Bir kişi size bağırdı diye hemen “toksik” olmaz. Biri sizi terk etti diye anında “bağlanma travması var” denemez. Ancak bu tür yanlış kullanımlar, insanları hemen kategorilere hapsetmeye ve aslında değişebilecek, düzeltilebilecek sorunları çözümsüz hale getirmeye yol açıyor. İnsanlar kendilerini veya başkalarını kolayca “sorunlu” olarak etiketlediğinde gerçek iyileşme süreci sekteye uğrar. Çünkü sorunun çözümü değil, teşhis oyununa odaklanılır.
Sosyal medyada bilgi kirliliği ve “psikoloji ınfluencer’ları”
Son yıllarda Instagram, TikTok ve YouTube'da binlerce 'bilinçaltı uzmanı', 'ilişki uzmanı' ya da 'travma koçu' türedi. Çoğunun psikolojiyle akademik veya profesyonel bir ilgisi yok ama kendilerini büyük bir otorite olarak pazarlıyorlar.
“Bilinçaltınızı 21 günde temizleyin!”
“Bu 5 işarete sahipsen kesinlikle narsistle ilişki yaşadın!”
“Bu olumlamaları yaparsan travmaların tamamen iyileşir!”
Gerçek bir psikolog veya terapist asla bu kadar kesin konuşmaz! Çünkü psikoloji karmaşıktır, bireyseldir ve bilimsel süreçler gerektirir. Ancak sosyal medyadaki bu “psikoloji influencer’ları” insanların kaygılarından ve kırılgan noktalarından beslenerek onları takipçi sayısını artırmak için kullanıyor. Psikiyatrist Dr. Daniel Amen, “Kendi hayatınızdaki sorunları TikTok veya Instagram’dan teşhis etmeye çalışmak, bir doktor yerine Google'dan kendi hastalığınıza teşhis koymaya çalışmak gibidir. Çoğu zaman, yanlış yönlendirme yaratır.” diyor. Bu tür içerikler, insanların gerçek terapiye yönelmesini engelleyebilir ve onları sahte umutlara yönlendirebiliyor.
Psikolojik terimlerin gelişi güzel kullanılması, sınır ihlaline yol açıyor
Psikolojik bir yorum yapmak, hele ki birine bir 'teşhis' koymak, çok büyük bir sorumluluktur. Ancak günümüzde herkes, başkalarının psikolojisini çözmeye çalışıyor ve bunu yaparken farkında olmadan insanların sınırlarını ihlal ediyor.
Birinin çocukluk travması olup olmadığını sen bilemezsin.
Birinin gerçekten narsist olup olmadığına sen karar veremezsin.
Birine “Senin içindeki çocuk yaralı” demek, terapist olmadan asla senin işin değildir.
Bir arkadaşınız depresyonda olabilir ama onun adına 'Sen depresyondasın' diye karar vermek yerine, 'İyi hissediyor musun? Bir uzmana danışmak ister misin?' gibi empatik ve etik bir yaklaşım göstermek gerekir. Eğer yeterince bilgi sahibi değilseniz ama psikolojik etiketler kullanıyorsanız, karşınızdaki kişinin kendini daha kötü hissetmesine neden olabilirsiniz.
Ne yapmalıyız?
Psikolojik teşhis koymak bizim işimiz değil. Eğer birisi gerçekten zor bir süreçten geçiyorsa ona uzman desteği almasını önermek en sağlıklı harekettir.
Sosyal medyada gördüğümüz her şeye inanmayalım. Bir paylaşımın çok beğeni alması, onun doğru olduğu anlamına gelmez.
Psikoloji terimlerini bilinçsizce kullanmaktan kaçınalım. Toksik, narsist, gaslighting gibi kavramlar gerçekten doğru kullanıldığında anlamlıdır ama her duruma uydurulursa değersizleşir.
İnsanların sınırlarına saygı gösterelim. Karşımızdaki kişiyi anlamak istiyorsak dinleyelim ama onu analiz etmeye çalışmayalım.
Herkes psikolog değil ve olmamalı! Gerçek psikoloji, popüler kültürde eğlence aracı değil insanların hayatını iyileştiren bilimsel bir disiplindir. Eğer gerçekten psikolojiyle ilgileniyorsak önce onun gerektirdiği ciddiyeti anlamamız gerekir. Çünkü yanlış ellerde psikoloji, iyileştirmek yerine daha fazla zarar verebilir.
Siz de bu duruma maruz kaldınız mı? İnsanların size teşhis koymasına nasıl tepki veriyorsunuz?
Bu makalede öne sürülen fikir ve yaklaşımlar tamamıyla yazarlarının özgün düşünceleridir ve Onedio'nun editöryal politikasını yansıtmayabilir. ©Onedio
Keşfet ile ziyaret ettiğin tüm kategorileri tek akışta gör!
Test
Gündem
Magazin
Video
